تغذیه ودیابت

دیابت ملیتوس از زمان های قدیم شناخته شده بود ولی سال ها طول کشید که علت ودرمان آن مشخص شد و بی شک رژیم دیابتی از راههای درمان می باشد .در ابتدای رژیم غذایی صحیح منظم در وعده های غذایی و عدم حذف وعده های اصلی مهم است و حتی الامکان میان وعده ها نیز در برنامه غذایی در نظر گرفته شود.عدم صرف غذای پر حجم در یک وعده و تقسیم غذا در وعده ها نیز بایستی مورد توجه قرار بگیرد .اجزای رژیم دیابتی یک رژیم سالم است که در این بیماران بایستی بیشتر مورد توجه قرار بگیرد.

برنامه درمان تغذیه ای براساس اهداف ونیازهای هر بیمار تنظیم گردد.

اهداف درمان تغذیه ای در دیابت عبارتند از:

حفظ قند خون در محدوده طبیعی

حفظ چربی های خون در حد مطلوب

تامین انرژی کافی جهت حفظ وزن مطلوب

تامین انرژی در شرایط بیماری

جلوگیری و درمان عوارض حاد بیماری دیابت مثل هیپوگلیسمی و هایپرگلیسمی

جلوگیری و درمان عوارض بیماری مانند عوارض کلیوی ،چشمی و قلبی و...                                          

مواد مغذی که تامین کننده انرژی و همچنین رشد و ترمیم بافتها هستند شامل کربوهیدرات و پروتئین و چربی وویتامین و مواد معدنی است که بایستی با وجود هر 5گروه اصلی غذا شامل نان و غلات و میوه و سبزی و گوشتها و لبنیات و یک گروه کوچک از چربیها و شیرینی جات  تامین گردد.

یک فرد دیابتی بایستی از میزان کربوهیدرات  غذاها و نوع کربوهیدرات موجود در آنها اطلاع کافی داشته باشد .

1-گروه نان و غلات :موادی مانند گندم ،جو،ماکارونی،نان ،سبزی های نشاسته ای و انواع نخود و لوبیا و عدس جزو این گروه می باشند که روزانه 6-11 واحد از آنها مورد نیاز است. این گروه سرشار ازویتامین "ب"و در صورتیکه از غلات کامل تهیه شده باشند حاوی فیبر مناسب می باشند یک بسته حبوبات هم دارای پروتئین و هم فیبر میباشند بطور کلی یک واحد از این گروه که حاوی 15گرم کربوهیدرات است شامل 30گرماز انواع نان ها و نصف لیوان غلات و حبوبات پخته و ماکارونی با سبزیهای نشاسته ای میباشد . یک بسته انواع حبوبات معادل یک واحد کربوهیدرات و یک واحد گوشت می باشند .

2- شیر ولبنیات : این گروه شامل منابع خوب کلسیم و پروتئین می باشند که البته با توجه به اینکه اکثر مبتلایان به دیابت نوع2 در سنین میانسالی هستند بایستی از نوع کم چرب آن انتخاب نمایند.

هر یک لیوان شیر و یا ¾  لیوان ماست و یا دو قاشق غذاخوری ماست چکیده حاوی 12گرم کربوهیدرات می باشد روزانه حداقل 1-2 واحد از این گروه برای بدن مورد نیاز میباشد .

3-میوه ها :که از انواع میوه های تازه ،خشکبار و آبمیوه ها که حاوی منابع خوب ویتامین هستند در این گروه میباشند یک دیابتی در صورت تحمل بهتر است خود میوه که خیلیهم رسیده نباشد را با پوست مصرف نماید .هریک واحداین این گروه شامل یک عدد میوه تازه و یا ½ لیوان آبمیوه و یا ¼ لیوان خشکبار می باشد حاوی 15گرم کربو هیدرات میباشد البته یک دیابتی بایستی سعی نماید که میوهتازهرا با آبمیوه و خشکبار جابجا نماید تا از بالا رفتن سریع قند خون پیشگیری نماید.

4-سبزیها :انواع مختلف سبزیها که معمولاً بصورت تازه و پخته هستند در این گروه قرار میگیرند . سبزیهای زرد تیره یا سبز تیره مانند اسفناج ،کاهو،هویج،فلفل سبز،فلفل دلمه و کلم بروکلی و گوجه فرنگی منابع خوب ویتامین "c"و ویتامین Aهستند. و به طور کلی یک واحد سبزی شامل یک لیوان سبزی خام یا نصف لیوان سبزی پخته می باشد که حاوی 5 گرم کربوهیدرات در هر واحد هستند.

5- گوشتها :انواع گوشت ها ،تخم مرغ ،پنیرو حبوبات و آجیل ها در این گروه قرار دارند که پروتئین بدن را تامین می نمایند .به طور کلی هر واحد از این گروه شامل 30 گرم گوشت یا پنیر (یک قوطی کبریت)و یا یک عدد تخم مرغ می باشد . بدلیل مستعد بودن بیمار دیابتی به بیماری های قلبی و عروقی همیشه گوشت های پرچرب غنی از چربیهای اشباع و کلسترول و کالری که موجب افزایش چربی های خون میشوند را از برنامه غذایی خود حذف نماید دل و جگر و قلوه و سایر امحاء و احشا ء و چربیهای قابل رویت گوشت و پوست مرغوماهی حاوی کلسترول بوده که پرهیز از استفاده آنها بایستی حتما مورد توجه قرار بگیرد هر واحد این گروه دارای کربوهیدرات نمیباشد ولی این دلیلی برای استفاده بی رویه از آن نیست چرا که مصرف زیاد و گنجاندن کل پروتئین مورد نیاز روزانه باعث افزایش قند خون و از طزفی عدم رعایت پخت وپز صحیح گوشت ها و باعث بروز بیماری هایمختلف قلبی –عروقی و کلیوی و... مخصوصاً در دیابتی ها خواهد شد .

در مورد چربیها و روغنها بایستی متذکر شد مصرف زیاد چربی های حیوانی مثل کره ،چربی گوشت با بیماریهای قلبی و سرطان در ارتباط است البته روغنهای هیدروژنه گیاهی نیز بدلیل وجود اسید های چرب ترانس نیز عوارض مشابه چربی های حیوانی دارند بنابراین از روغنهای مفید که علاوه بر چربی حاوی پروتئین و فیبر و مواد معدنی هستند بایستی استفاده نمود . قندهای ساده که حاوی قند وشکرمی باشند نیز بایستی در برنامه غذایی محدود شوند چرا که باعث افزایش سریع قند خون خواهند شد .یک دیابتی بعداز تعیین میزان انرژی مورد نیاز خود بایستی مخصوصاً کربوهیدرات رزیم را در وعده های غذایی تقسیم نماید که البتهباید با مشورت رژیم شناس باشد .

همانطور که ذکر شد گروه نان و غلات و میوه و لبنیات و سبزیها حاوی قند هستند که بایستی بصورت ترکیبی با سایر مواد مغذی ر برنامه غذایی گنجانده شوند تااز افزایش سریع قند خون جلوگیری شود.

در پایان متذکر می شویم که باورهای غلط شامل عدم مصرف برنج و میوه و سیب زمینی و همچنین اجازه مصرف عسل به هر میزان و اینکه مواد غذایی تلخ قدخون را کاهش میدهند (نان سوخته) را با مطالعه و افزایش آگاهی خود از بین ببریم.

تهیه و تنظیم: صدیقه درودی کارشناس تغذیه معاونت درمان دانشگاه علوم پزشکی سبزوار

پای دیابتیک...؟

دیابتی‌ ها باید توجه داشته باشند در مقایسه با سایر افراد مشکلات بیشتری در رابطه با پاهایشان دارند که می‌ تواند منجر به عفونت‌ های خطرناک شود . نکات زیر به شما کمک می‌ کند تا نشانه‌ های عفونت پا را بشناسید و در مراحل اولیه اقدامات پیشگیرانه را انجام دهید.

پای دیابتی از دو راه ایجاد می‌ شود:

1- صدمه به اعصاب (نوروپاتی)

به طور عادی ، اگر پای ما صدمه ببیند یا عفونتی به وجود بیاید ، درد برای ما هشداری است تا برای شرایط خطر آماده باشیم و سریعتر به پزشک مراجعه کنیم . در دیابت اعصاب پا تحت تاثیر قرار می‌ گیرد و درد کمتری در پاها احساس می‌ شود . یعنی افراد دیابتی ممکن است درد ناشی از یک بریدگی کوچک یا تاول را ، احساس نکنند.

احساس کرختی یا سوزن سوزن شدن می‌ تواند نشانه عدم خون‌ رسانی کافی عضو باشد

2- سختی دیواره عروق (واسکولوپاتی)

 در دیابت ، عروق پا نیز تحت تاثیر قرار می‌ گیرند و سخت و تنگ می‌ شوند . بنابراین حجم خون کمتری را به سمت پاها هدایت می‌ کنند

- از نشانه‌ های اختلال در خون‌ رسانی پا ، سرد شدن ، رنگ پریدگی و کبود شدن پاها خصوصا انگشتان است.

- بریدگی‌ ها اگر درمان نشوند ، عفونت کرده و می‌ تواند باعث سیاه (گانگرن)شدن پا شود . سیاه شدن پا ضایعه‌ ای است که در صورت عدم درمان منجر به قطع کردن پا می‌ شود ، تا آسیب به بخش‌ های بالا تر و سالم‌ تر منتقل نشود.

- در بیماران دیابتی که اعصاب و عروق با هم درگیرند ، حتی زخم‌ های کوچک هم باید مهم تلقی شوند ، چون ممکن است سریعا عفونت گسترش پیدا کرده و تمام طول پا و حتی کل بدن را درگیر کند.

- قرمزی ، تعریق و داغ شدن پا از نشانه‌ های عفونت هستند . وقتی خون کمتری به پا برسد ، پا به اندازه کافی اکسیژن و غذا دریافت نمی‌ کند و نمی‌ تواند در مقابل عفونت‌ ها جنگیده و خوب ترمیم شود.

- مهم‌ ترین روش برای پیشگیری از آسیب‌ پاها ، حفظ سطح قند خون در محدوده طبیعی ، تغذیه صحیح ، ورزش و رعایت بهداشت فردی است .

-اگر شما یک بیمار دیابتی هستید ، حتما روزانه پاهایتان رامعاینه کنید تا مشکلات کوچک را بیابید و اجازه ندهید به آسیب‌ های جدی تبدیل شود . با روش‌ های ساده شست‌ و شو و درمان‌ های موضعی ، می‌ توانید آنها را رفع کنید ..

بیماران دیابتی باید به نکات زیر توجه نمایند:

- از پاهایتان مراقبت کنید و از زخم شدنشان پیشگیری کنید.

- هر روز پاهایتان را با آب گرم و صابون ملایم بشویید و از نظر زخم و عفونت مشاهده نمایید.

- برای اینکه تمام قسمت‌ های پا را مشاهده کنید ، می‌ توانید از یک آینه استفاده کنید.

- به هر نوع ترک ، تاول ، پوسته ، بریدگی ، خراشیدگی و قرمزی توجه کنید.

- پاها و به خصوص لای انگشتان را کاملا خشک کنید . می‌ توانید از کرم‌ های مرطوب‌ کننده در محل پاشنه و قسمتی از پوست پا که خشک شده و ترک برداشته ، استفاده کنید ؛ ولی هرگز آن را بین انگشتان پا نمالید.

- ناخن‌ ها را کوتاه نگه دارید ، کوتاه کردن ناخن‌ ها به صورت صاف ، بعد از خیساندن یا دوش گرفتن و حمام رفتن باشد.

زمانی که با مواد داغ تماس پیدا می‌ کنید ، مراقب پاهایتان باشید . چون ممکن است بدون اینکه احساس کنید ، سوختگی رخ دهد. .

- قبل از اینکه پایتان را در آب فرو ببرید ، دمای آن را با دستتان کنترل کنید.

بدون استفاده از ضد آفتاب در معرض نور خورشید قرار نگیرید.

- اگر پایتان میخچه یا پینه دارد ، خودتان برای برداشتن آنها اقدام نکنید و اجازه بدهید پزشک آنها را بردارد.

به طور منظم جهت معاینه به پزشک مراجعه کنید. -

نکات قابل توجه در انتخاب کفش و جوراب :

- همواره کفش مناسب که اندازه پایتان است ، بپوشید و همیشه بعدازظهرها برای خرید کفش اقدام کنید.

پنجه کفش باید طوری باشد که انگشتان پا به راحتی حرکت کنند. -

هرگز کفشی که قسمت پنجه و پاشنه آن باز است ، نپوشید. -

جوراب تمیز نخی به پا کنید و هر روز آنها را عوض نمایید.

. از پوشیدن جوراب‌ های سفت و کشی اجتناب کنید -

هرگز با پای برهنه راه نروید. -

- قبل از به پا کردن کفش ، داخل آن را نگاه کنید . سنگریزه‌ ها ، بند پاره کفش و ناخن‌ های بلند می‌ توانند تبدیل به نقاط فشاری شده و منجر به التهاب و عفونت شوند.

- تب و لرز نشانه عفونت است در صورت مشاهده ، سریعا با پزشک خود در میان بگذارید . عفونت‌ های کوچک با رعایت بهداشت روزانه و مراقبت‌ های ساده و آنتی‌ بیوتیک‌ های تجویز شده

توسط پزشک قابل درمان هستند . ولی اگر درمان به هر دلیلی به تاخیر بیفتد ، عفونت وسعت یافته و حتی می‌ تواند تا استخوان‌ های پا نیز برسد و احتیاج به جراحی پیدا کند.

 - رعایت بهداشت پاها شامل مراقبت روزانه ، پوشش مناسب و جلوگیری از زخم شدن و صدمه پا و ویزیت منظم توسط پزشک است.

واحدآموزش کلینیک دیابت دانشگاه علوم پزشکی سبزوار