حفظ و تندرستی ورهایی از رنج بیماری یکی از مهمترین مسائلی است که همواره درطول تاریخ ، فکر بشر را به خود مشغول نموده است 0 با پیشرفت و شناختن عوامل بیماریزا و تاثیر آن بر تندرستی انسان آموخته که باید در محیطی پاکیزه زندگی کند و محیط زندگی خود را از آلودگی ها پاک سازد و از آنچه که سلامت او را به خطر می اندازد اجتناب کند 0 همچنین دریافت که تحقق ایجاد یک محیط سالم و پاکیزه جز با بهره گیری از همه ظرفیتها ، اندیشه ها ، افکار مختلف میسر نخواهد بود 0 انسان و محیط زیست آن دائما برروی هم اثر متقابل می گذارند .

اگر این تاثیرات درحد مناسب باشد ادامه زندگی ممکن است و اگر تاثیرات سوء شدید باشد ادامه زندگی غیر ممکن است در این جاست که انسان به کمک بهداشت محیط شرائط مناسبی برای زیستن به وجود می آورد .

بهداشت محیط علم کنترل عوامل مختلف محیط زندگی انسان است که درسلامت جسمی ، روحی و اجتماعی او موثرند. آب و هوا وخاک و غذا عواملی اند که پیوندی ناگسستنی با زندگی موجود ات از جمله انسان دارند .

شایان ذکر است با شناخت اهمیت و اولویت بهداشت و درمان و پیشگیری از بروز وشیوع بیماریها با بهسازی محیط و گسترده شدن کادر بهداشتی درسطوح مختلف با همکاریهای برون بخشی و درون بخشی و برنامه ریزی های اصولی و تدوین شده و اجرای برنامه های آموزشی زمان بندی شده جهت ارتقاء آگاهی افکار عمومی میتوان به اهداف کوتاه مدت و بلند مدت که همانا تامین بهداشت و سلامت برای عموم است دست یافت .

چشم انداز :

واحد بهداشت محیط حوزه معاونت بهداشتی قصددارد با استفاده از منابع موجود از طریق برنامه های بهداشت محیط سطح سلامت شهروندان را ارتقاء بخشد و از این طریق موجبات بهبود کیفیت زندگی آحاد جامعه تحت پوشش را فراهم نماید .

رسالت :

واحد بهداشت محیط حوزه معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی سبزوار قصد دارد درراستای سیاستهای معاونت بهداشتی با برنامه ریزی ، سیاست گذاری هدایت ، نظارت و ارزشیابی برنامه های بهداشت محیط با استفاده از خدمات کارکنان کارآمد و متعهد نسبت به تامین ، حفظ و ارتقاء سلامت اقشار جامعه اقدام نماید .

 
بیمارستان ها

فصل اول :

با افزایش جمعیت و توسعه شهرهای بزرگ ،منابع آلوده کننذه هوا از جمله خودروها ،مراکز صنعتی و کارخانه ها و منابع گرمایش انگی به طور روز افزون رشد نموده و سبب آلودگی هوای این شهرها میگردد . افزایش وسایل نقلیه و گسترش ترافیک شهری ،توسعه سریع و نامتعادل اقتصادی ، استفاده نا مناسب از سیستمها و دستگاههای صنعتی ، افزایش مصرف انرژی و عدم رعایت مقررات زیست محیطی از عوامل موثر در افزایش آلودگی هواست . الودگی هوا از مشکلات مهم همه کشورها ست در حال حاضر بیش از یک یلیارد نفر از جمعیت جهان در هوای آلوده و ناسالم تتنفس میکنند . هر ساله حدود سه میلیون نفر در اثر آلودگی هوا و بیماریهای قلبی و نفسی ناشی از آن میمیرند . بسیاری از آثار آلودگی هوا بر روی سلامتی وانسان و محیط زیست ،تدریجی و کند و ناشناخته و جبران ناپذیر میباشند و اکثر مردم آن را جدی تلقی نکرده فقط در مواقعی که وضعیت حاد و شدیدی پیش می آید افراد به اهمیت آن واقف میشوند .

 مدیریت فاضلاب بیمارستانی

فاضلاب ناشی از بیمارستانی و مراکز بهداشتی درمانی به طور کلی از نظر کیفی تقریبا مشابه فاضلاب شهری هستند اما ممکن است دارای مواد و ترکیبات بالقوه سمی و عفونی نیز باشند که سلامت محیط، کارکنان شاغل در بخش بهداشت و درمان و کل جامعه را به خطر بیندازد.

در کشور های توسعه یافته و برخی کشور های در حال توسعه به دلیل اینکه مقادیر زیادی آب در بیمارستانها مصرف می گردد، فاضلاب تولیدی به صورت رقیق شده می باشد و پساب خروجی از بیماستانها و مراکز بهداشتی درمانی بدون نیاز به تصفیه اضافی در تصفیه خانه های فاضلاب شهری تصفیه می کردند وبدون انکه خطر خاص بهداشتی وزیست محیطی راسبب گردد .فقط تحت شرایط خاص نظیرشیوع بیماریهای اسهال حاد زائدات بیماران باید به طور اختصاصی جمع اوریوگندزدایی شوند در کشور هایی که شبکه جمع اوری فاضلاب وجود ندارد،تخلیه فاضلاب {بیمارستان ها و مراکزبهداشتی درمانی }به صورت تصفیه نشده ویا تصفیه شده به طور ناقص باعث مخاطرات اجتناب ناپذیری برروی بهداشت وسلامت جامعه خواهد شد .مطالعات انجام یافته الودگی فاضلاب بیمارستانی به شیگلا و سالمونلا را به ترتیب 6/14 % و 3/33% گزارش کرده اند. لازم به ذکر است که اثرات سمی مواد شیمیایی موجود در فاضلاب مراکز بهداشتی درمانی بیمارستانی بر روی باکتری و میکروارگانیسم های فعال در فرایند تصفیه فاضلاب از خطرات دیگر موجود در فاضلاب های این مرکز می باشد.

1-1- عوامل میکروبی بیماریزا

مهمترین موضوع نگران کننده در ارتباط با فاضلاب های بیمارستانی که دارای عوامل بیماریزای روده ای، باکتری ها، ویروس ها وعوامل انگلی هستند، آن است که این پاتوژن هابه راحتی از طریق آب منتقل می گردد. فاضلاب آلوده تولید شده از بخش هایی که بیماران روده ای را درمان می کند در طی شیوع بیماریهای همه گیری اسهال یکی از مهمترین مسائل و مشکلات بهداشت محیط هستند. موضوع دیگری که مطرح است آن است که برخی از عوامل بیماریزای موجود در فاضلاب های بیمارستانی مقاومت دارویی بالایی دارند به همین دلیل به عنوان یک تهدید جدی بر روی سلامت جامعه می باشند . علاوه بر آن برخی از میکروارگانیسم های فوق ممکن است مقاومت دارویی خود را به سایر عوامل بیماریزا منتقل کنند به همین دلیل در صورت شیوع عوامل عفونی در جامعه درمان نیز مشکل خواهد بود.

1-2 – مواد شیمیایی خطر ناک

مقادیر جزئی از مواد شیمیایی به علت گندزدایی و نظافت وارد شبکه های جمع آوری فاضلاب می شوند. اما اگر مدیریت مناسب اعمال نگردد مقادیر زیادی از مواد شیمیایی ممکن است وارد شبکه های جمع آوری فاضلاب گردد.

1-3- زایدات دارویی

اغلب مقادیر جزئی از زایدات دارویی هم توسط بخش های مختلف بیمارستانی و همچنین توسط داروخانه در داخل شبکه های جمع آوری فاضلاب تخلیه می گردد. اگر مدیریت مناسب اعمال نگردد ممکن است مقادیر زیادتری از زایدات دارویی که شامل آنتی بیوتیک ها و داروهای ژنوتوکسیک خواهد بود در در شبکه های جمع آوری فاضلاب تخلیه گردد.

1-4- ایزوتوپ های رادیو اکتیو

مقادیر جزئی از ایزوتوپ های رادیو اکتیو توسط بخش های انکولوژی در داخل شبکه های جمع اوری فاضلاب تخلیه خواهند شد که خطری برای بهداشت محیط زیست نخواهند داشت به شرطی که مدیریت مناسب اعمال گردد.

2- مدیریت فاضلاب

 پایه و رکن اصلی مدیریت فاضلاب های بیمارستانی اعمال محدودیت شدید بر روی تخلیه مایعات خطر ناک و سمی در شبکه های جمع آوری فاضلاب است. برای اجرای صحیح مدیریت فاضلاب بیمارستانی لازم است روشهای مناسب جمع آوری و بی خطر سازی گروههای مختلف زایدات بیمارستانی اجرا شود.

1-2-      روشهای جمع آوری و بی خطر سازی گروههای مختلف زایدات بیمارستانی:

2-1-1- زایدات دارویی

به طور کلی مدیریت صحیح زایدات دارویی با کاهش تولید زایدات دارویی شروع می گردد، به دلیل اینکه دفع مقادیر کم زایدات شیمیایی و دارویی نسبتا راحت و ارزان می باشد ولی مقادیر زیاد آنها نیاز به تاسیسات خاص تصفیه و بی خطر سازی دارد.

2-1-1-1- دفع مقادیر کم زایدات دارویی

روش های دفع مقادیر کم زایدات دارویی شامل ذیل می باشد.

الف- به طریق دفن در زمین

مقادیر کم زایدات دارویی که به طور روزانه تولید می گردد می توانددر داخل مقادیر زیاد زباله های عمومی دفن گردد . اما باید توجه داشت که داروهای سیتوتوکسیک و نارکوتیک حتی در مقادیر کم به هیچ عنوان نباید دفن گردد.

ب – قرار دادن در داخل ظروف وتثبیت زایداتEncapsulation

مقادیر کم زایدات دارویی ممکن است به همراه زایدات تیز و برنده در داخل ظروف قرار گرفته و تثبیت گردد.

ج – دفن بهداشت در داخل محوطه بیمارستان

دفن بهداشتی مقادیر کم زایدات دارویی در داخل محوطه بیمارستان از دسترسی جداکنندگان غیر مجاز زباله دزدها به زایدات جلوگیری می کند، این روش فقط برای تاسیسات بیمارستانی که برنامه های محدودی برای مدیریت زایدات دارند مناسب می باشد.

د- تخلیه به شبکه های جمع آوری فاضلاب

مقادیر متوسط مواد دارویی مایع یا نیمه مایع نظیر محلول های حاوی ویتامین ها، شربت های سرفه، سرم های داخل وریدی، قطره های چشمی و غیره اما نه داروهای آنتی بیوتیک و داروهای سیتوتوکسیک ممکن است در مقادیر زیاد آب ترقیق شده و داخل شبکه های جمع آوری فاضلاب تخلیه گردد.

ه – زباله سوز

مقادیر کم زایدات دارویی را می توان به همراه سایر زایدات قابل سوزاندن، در زباله سوز استاندارد مجهز به تجهیزات تصفیه گاز خروجی و با مکان یابی مناسب سوزاند به شرطی که بین از 1% کل زایدات را زایدات دارویی تشکیل ندهد دلیل این موضوع جلوگیری از انتشار آلاینده های سمی در هوا است.

2-1-1-2- دفع مقادیر زیاد زایدات دارویی

دفع مقادیر زیاد زایدات دارویی ممکن است زمانی لازم شود که تحت شرایط خاص نظیر تعطیلی داروخانه یا شرایط اضطراری مقادیر زیادی از زایدات ایجاد گردد. درا ین شرایط براساس روش زیر می توان جهت دفع این گونه زایدات اقدام کرد.

·     سوزاندن

سوزاندن یکی از روش دفع زایدات دارویی می باشد. در زباله سوز استاندارد مجهز به تجهیزات تصفیه گاز خروجی و با مکان یابی مناسب جهت اطمینان از ایجاد شرایط بهینه احتراق در سوزاندن زایدات دارویی، آنها را باید با مقواهای بسته بندی داروها یا سایر موادقابل احتراق مخلوط کرد . در حالت ایده آل زایدات دارویی باید در زباله سوزهایی که برای زایدات صنعتی طراحی و ساخته شده اند زباله سوزهای با کوره چرخان سوزانده شوند. این نوع زباله سوزها در دمای بالا بیش از c 1200⁰مورد بهره برداری قرار می گیرند.

·        قرار دادن در داخل ظروف و تثبیت آنها Encapsulation

زایدات جامد، مایع و نیمه مایع می تواند، در داخل بشکه های فلزی تثبیت گردد. دفع مقادیر زیاد زایدات دارویی با این روش توصیه نمی شود مگر اینکه زایدات پس از تثبیت شدن در محل های دفن بهداشتی دفع گردند و خطر آلودگی آب های زیر زمینی به حداقل مقدار رسانده شود . مقادیر زیاد زایدات دارویی نباید به همراه زایدات عمومی بیمارستان دفع گردد و همچنین نباید جهت تخلیه در شبکه های جمع آوری فاضلاب ترقیق گردد به استثنا محلول خاص دارویی نظیر محلول های ویتامین دار سرم های داخل وریدی، نمک ها، آمینواسیدها، لیپید ها ، گلوکز و غیره که تقریبا بی خطر هستند را می توان در محل های دفن دفع کرد و یا به شبکه های جمع آوری فاضلاب تخلیه نمود. آمپول ها باید در یک سطح محکم و غیر قابل نفوذ خرد شوند. در حین خرد کردن آنها باید کارگران از لباس کار محافظ، عینک های محافظ چشم و دستکش های وغیره استفاده کنند. شیشه ها سپس باید جارو شده جمع آوری گردند و به همراه زایدات تیز و برنده دفع گردند. آمپول ها به علت اینکه ممکن است منفجرگردند و به زباله سوزها آسیب برساند و همچنین کارگران را مصدوم کنندنباید سوزانده شوند.

 2-1-1-2- زایدات سیتوتوکسیک

زایدات سیتوتوکسیک بسیار خطرناک هستند و هرگز نباید در محل های دفن دفع گردد و یا به داخل شبکه های جمع آوری فاضلاب تخلیه شوند. گزینه های ممکن برای دفع این گونه زایدات شامل موارد زیراست.

·        برگرداندن زایدات به تولید کننده اصلی

داروهایی که تاریخ گذشته اند و یا مازاد بر مصرف هستند با بسته بندی مناسب باید به تولید کننده اصلی برگردانده شوند. این کار به وی‍ژه در کشور هایی که از زباله سوز استفاده نمی کنند یک گزینه مناسب می باشد. داروهایی که بسته بندی آنها از بین رفته است باید مشابه حالت اصلی بسته بندی شوند و بر روی آنها علامت تاریخ گذشته و یا مازاد بر مصرف زده شوند.

·        سوزاندن در دمای بالا

نابودی کامل زایدات سیتوتوکسیک بااین روش ممکن است به دمای بیش ازc1200⁰نیاز داشته باشد. سوزاندن این نوع زایدات در دماهای پایین تر ممکن است باعث پخش بخارات سمی سیتوتوکسیک در هوا گردد.

زباله سوز مورد استفاده باید استاندارد و مجهز به تجهیزات تصفیه گاز خروجی وبا مکان یابی مناسب باشد. سوزاندن زایدات سیتوتوکسیک در بیشتر زباله سوزهای زایدات شهری و زباله سوزهای تک محفظه ای و یاسوزاندن به صورت روباز، کار صحیحی نمی باشد.

·     تجزیه شیمیایی

تجزیه شیمیایی ترکیبات سیتوتوکسیک را به ترکیبات غیرسمی و غیر ژنوتوکسیک تبدیل می کند. این روش نه تنها برای زایدات دارویی استفاده می شود بلکه برای تمیز کردن لباس های حفاظتی و مکان های کثیف نیز استفاده می گردد. این روش برای کشورهای در حال توسعه نیز مناسب است. بسیاری از روشهای شیمیایی نسبتا ساده و بی خطر هستند، این روش ها شامل اکسیداسیون به وسیله پرمنگنات پتاسیم(KMnO₄)و یا اسید سولفوریک (H₂SO₄)و ازت زدایی به وسیله هیدروبرومیک اسید (HBr )یا احیا به وسیله نیکل و آلومینیوم می باشد.

لازم به ذکر است که هیچ کدام از روش های سوزاندن و یا تجزیه شیمیایی در حال حاضر راه حل مناسبی برای بی خطر سازی و یا تصفیه مایعات بیولو‍یکی و محل های آلوده به عوامل آنتی نئوپلاستیک نیستند. تا زمانی که روش مناسبی برای بی خطر سازی زایدات سیتوتوکسک ارائه نشده است بیمارستان باید نهایت احتیاط را برای دفع زایدات دارویی سیتوتوکسیک به کار برد. در جاهایی که سوزاندن با دمانی بالا و روش های تجزیه شیمیایی در دسترس نباشد و همچنین امکان ارسال زایدات سیتوتوکسیک به یک کشور دیگر جهت بی خطر سازی در تاسیسات مناسب نیز وجود نداشته باشد، حداقل کاری که می توان انجام داد قرار دادن در داخل ظروف و تثبیت و جامد کردن آنها است.

2-1-3- زایدات شیمیایی

نظیر زایدات دارویی، مدیریت زایدات شیمیایی با کاهش مقادیر تولید آنها شروع می شود.

2-1-3-1- دفع زایدات شیمیایی عمومی

زایدات شیمیایی معمولی غیر قابل بازیافت، نظیر آمینواسیدها و نمک های خاص ممکن است به همراه زایدات شهری دفع و یا به شبکه های جمع آوری فاضلاب تخلیه گردد تخلیه زایدات شیمیایی مایع به همراه جامدات معلق و جامدات محلول در شبکه های جمع اوری فاضلاب به طور سنتی در بسیاری از کشور ها پذیرفته شده است اما به هر حال مجوز رسمی از مقامات مسئول جهت تخلیه زایدات شیمیایی به شبکه جمع آوری فاضلاب لازم است . معمولا شرایط لازم جهت تخلیه به شبکه های جمع آوری فاضلاب شامل محدودیت هایی موجود در غلظت آلاینده ها، محتوی جامدات معلق ، دما،pH و غیره می باشد.

تخلیه مواد شیمیایی خطر ناک به داخل شبکه جمع آوری فاضلاب ممکن است سبب اثرات بد بر روی کارکنان تصفیه خانه و همچین فرایند تصفیه در تصفیه خانه باشد. مواد نفتی، کاربید کلسیم و حلال های هالوژن، نباید به شبکه های جمع آوری فاضلاب تخلیه گردند.

2-1-3-2- دفع مقادیر کم زایدات شیمیایی خطر ناک

مقادیر کم زایدات شیمیایی نظیر باقیمانده مواد شیمیایی در داخل جعبه های بسته بندی، ممکن است به روش سوزاندان با زباله سوزهای استاندارد، تثبیت کردن در داخل ظروف و یا دفن در زمین انجام گیرد.

2-1-3-3-دفع مقادیر زیاد زایدات شیمیایی خطر ناک

جهت دفع مقادیر زیاد زایدات شیمیایی خطرناک روشی که هم ارزان و هم کاملا بی خطر باشد وجود ندارد. روش دفع این زایدات براساس ماهیت خطری که در آنها وجود دارد متفاوت خواهد بود.

زایداتی که قابل سوزاندن می باشند شامل زایداتی نظیر حلال ها هستند. اما باید توجه داشت که زایدات شیمیایی نظیر حلال های هالوژنه درمقادیر زیاد که به عنوان نمونه دارای فلوئور و کلر هستند نباید سوزانده شوند مگر این که تاسیسات زباله سوزی استاندارد و مجهز و تجهیزات کنترل آلودگی هوا و مجهز به تجهیزات تصفیه گاز خروجی و با مکان یابی مناسب باشند. آن بخش از زایداتی را که نمی توان به نحو مناسب و بی خطر سوزاند، باید توسط شرکت ها و یا سازمان های تخصصی دارای مجوز جمع آوری و دفع گردند. این شرکت ها ممکن است زایدات جمع آوری شده را توسط زباله سوزهای چرخان Rotary kiln بسوزانند ویا به روش شیمیایی تصفیه کنند یا در محل خاصی که جهت نگهداری زایدات شیمیایی طراحی شده اند ذخیره کنند.

گزینه های دیگر دفع زایدات شیمیایی خطر ناک شامل روش هایی نظیر برگرداندن آنها به تولید کننده اصلی این مواد می باشد . البته به شرطی که تولید کننده اصلی مجهز به امکانات دفع و بی خطر سازی این نوع زایدات باشد. همچنین می توان زایدات را به کشور دیگری که تجهیزات لازم را جهت دفع و بی خطر سازی زایدات خطر ناک دارد فرستاد. فرستادن و نحو بارگیری و حمل این زایدات باید از معاهده های بین المللی نظیر معاهده بازل پیروی کند.

استفاده از برخی از محصولات برای مصارف غیر پزشکی نیز می تواند مد نظر قرار گیرد به عنوان مثال می توان از گندزداها تاریخ گذشته جهت شستشو و تمیزکردن توالت ها استفاده کرد. لازم به ذکر است که علاوه بر موارد بحث شده اقدامات زیر در ارتباط با زایدات شیمیایی خطر ناک قابل توصیه است.

-        زایدات شیمیایی مختلف باید به طور جداگانه انبار و نگهداری گردند تا از واکنش های شیمیایی ناخواسته اجتناب گردد.

-        مواد زاید شیمیایی خطر ناک نباید در داخل شبکه های جمع آوری فاضلاب تخلیه گردند.

-        مقادیر زیاد زایدات شیمیایی به دلیل احتمال آلودگی منابع آب نباید به روش دفن در زمین دفع گردند.

-        مقادیر زیاد زایدات شیمیایی گندزدا هرگز نباید در داخل ظروف و به روش تثبیت دفع گردند. به دلیل اینکه این نوع زایدات خورنده بوده وبعضی اوقات قابل اشتعال هستند.

2-1-4- زایدات حاوی مقادیر زیادی فلزات سنگین

به دلیل خطر آلودگی هوا به بخارات سمی زایداتی که دارای جیوه و یا کادمیوم هستند هرگز نباید سوزانده شوند، همچنین هرگز نبایددر زمینه دفن گردند، به دلیل اینکه امکان آلودگی آبهای زیر زمینی وجود خواهد داشت . در کشورهایی که شرکت های تخصصی صنعتی برای بازیافت فلزات سنگین وجود دارد زایدات دارای جیوه و کادمیوم را می توان جهت بازیافت و فلزات با ارزش به این شرکت ها فرستاد.

همچنین این نوع زایدات و یا تجهیزاتی که دارای این زایدات هستند را می توان جهت فرآوری و یا دفع نهایی به تولید کننده اصلی آنها فرستاد ولی این روش خیلی متداول نیست به دلیل اینکه بسیاری از شرکت ها از پذیرش آنها خودداری می کنند. به طور کلی قبل از هر گونه اقدام بر روی این زایدات باید شرایط مورد ارزیابی قرار گیرد. ارسال زایدات به کشور های دیگر که نیروی متخصص و تاسیسات لازم جهت بی خطر سازی این زایدات را داشته باشد یکی از گزینه هایی است که می تواند مورد توجه قرار گیرد.

اگر انجام هیچ کدام از روش های بحث شده امکان پذیر نباشد می تواند در یک محل دفع اختصاصی زایدات خطر ناک صنعتی انجام گیرد. مراکز بهداشتی درمانی که برنامه های محدود دفع زایدات دارند، می توانند از روش تثبیت در داخل ظروف و دفن در محل دفن بهداشتی استاندارد در صورت در دسترس بودن استفاده کنند.

در جاهایی که زایدات دارای فلزات سنگین در مقادیر کم تولید می شود مشابه مقادیر موجود در زایدات شهری و تاسیسات اختصاصی بازیافت فلزات سنگین در کشور وجود ندارد این نوع اززایدات را می توان به همراه زباله های شهری دفع کرد.

2-           اتصال به شبکه جمع آوری و تصفیه خانه فاضلاب شهری

1-    تخلیه فاضلاب های بیمارستانی در صورتی به شبکه فاضلا شهری مجاز است که شهر دارای تصفیه خانه فاضلاب در دست بهره برداری باشد.

2-    الزاما با رعایت موارد زیر تخلیه این نوع فاضلاب ها بدون پیش تصفیه به شبکه فاضلاب شهری که به تصفیه خانه در حال بهره برداری منتهی میگردد مجاز می باشد.

·        برای جلوگیری از ورود مواد معلق درشت موجود در فاضلاب های بیمارستانی به شبکه، ضروری است یک دستگاه آشغال گیر با مشخصات زیر درمدخل ورودی فاضلاب بیمارستانها به شبکه فاضلاب شهری به صورت ثابت و غیر قابل جابه جایی نصب گردد:

- اندازه میله ها: width :10mm                       Depth:50mm

- فاصله بین میله ها : 15-20mm

-        با توجه به اینکه بیمارستان ها ممکن است مواد شیمیایی خطر ناک، مواد دارویی و ایزوتوپ های رادیواکتیو مصرف نمایند باید ضمن ارایه آموزش های لازم به پرسنل مربوطه، از تخلیه این مواد به شبکه جلوگیری شود. این آموزش ها باید از طرف بیمارستان ها و با همکاری شرکت آب و فاضلاب استانی ارایه گردد.

-        در صورتیکه مراکز تحقیقات پزشکی و یا بیمارستان های تخصصی ویژه ای در سطح شهر وجود داشته باشد که کیفیت فاضلاب آنها با کیفیت فاضلاب شهری متفاوت و احتمالا حاوی موادسمی، رادیو اکتیو و یا مواد بازدارنده رشد میکروبی به میزان غیر متعارف باشد، ضروری است موارد به شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور منعکس تا به صورت خاص اتخاذ تصمیم گردد.

-        ورود و تخلیه مواد زاید جامد بیمارستانی، خاکستر و بقایای حاصل از سوزاندن زباله بیمارستانی، فاضلاب حاصل از دستگاههای کنترل آلودگی در کوره های زباله سوز، مواد شیمیایی پرتوزا، مواد شیمیایی و دارویی مازاد که تاریخ مصرف آنها گذشته، اندام های قطع شده بیماران، جنین سقط شده، محیط های کشت مصرف شده و مواد نوک تیز به شبکه جمع آوری فاضلاب شهری اکیدا ممنوع می باشد.

-        فاضلاب حاصل از آشپزخانه های بیمارستان ها حاوی چربی بالایی است که با تجمع می تواند موجبات گرفتگی لوله های جمع آوری فاضلاب را فراهم نماید، لذا این مکان ها به منظور حذف چربی موجود در فاضلاب خود باید اقدام به احداث واحد چربی گیر براساس طرح زیر نمایند.

-        استفاده مجدد از فاضلاب تصفیه شده برای کشاورزی یا هر منظور دیگری که فاضلاب بیمارستانی با آن همراه بوده است تنها در صورت رعایت استانداردهای کشوری مجاز است.

4- تصفیه فاضلاب

بیمارستانهایی که به شبکه جمع آوری فاضلاب وصل نیستند می توانند تصفیه خانه اختصاصی داشته باشند.

·        یک سیستم تصفیه فاضلاب کار آمد باید دارای واحد های زیر باشد.

·        تصفیه اولیه جهت حذف بخشی از مواد آلی و مواد جامد معلق به کار گرفته می شود.

·        تصفیه بیولوژیکی ثانویه که بیشتر تخم انگل ها را به همراه 90-95% باکتری ها و بخش مهمی از ویروس ها به همراه لحن ته نشین شده حذف خواند کرد پساب خروجی از تصفیه ثانویه تقریبا عاری از عوامل بیماریزا انگلی روده ای خواهد بود ولی هنوز مقادیر مهمی از باکتری ها و ویروس ها را به همراه خود خواهد داشت.

·        تصفیه تکمیلی: پساب خروجی از تصفیه ثانویه احمالا دارای 20mg/1 مواد معلق آلی خواهد بود که جهت گندزدایی مناسب نمی باشد. بنابراین پساب باید فرآیند تصفیه تکمیلی نظیر لاگون را طی کند. اگر زمین کافی و یا شرایط مناسب برای احداث لاگون وجود ندارد می توان صافی ماسه ای تند جهت کاهش جامدات معلق آلی به کمتر از 10mg/1 را استفاده کرد.

·        گندزدایی با کلر: جهت رساندن مقادیر میکروبی به آن حدی که در طبیعت وجود دارد پساب خروجی از تصفیه تکمیلی باید فرایند کلرزنی تا نقطه شکست را نیز پشت سر بگذارد گندزدایی ممکن است با دی اکسید کلر بسیار کار آمد هیپوکلرید سدیم یا گاز کلر انجام گیرد. سایر گزینه های شامل روشهایی نظیر استفاده از اشعه ماوراء بنفش می باشد.

گندزدایی پساب خروجی به ویژه در نقاطی که پساب به مناطق ساحلی وارد می گردد که محل زیست سخت پوستان می باشد و مردم منطقه عادت به خوردن سخت پوستان به صورت خام دارند با دقت و نظارت بیشتر ضروری تر می باشد.

·        تصفیه لجن

لجن ناشی از تصفیه فاضلابل جهت اطمینان از حذف بیشتر عوامل بیماریزا نیازمند هضم بی هوازی است . یک روش جایگزین جهت بی خطر سازی لجن حاصل، خشک کردن و سپس سوزاندن آن به همراه زایدات عفونی می باشد. تصفیه فاضلاب بیمارستانی در داخل محوطه بیمارستان سبب تولید لجن خواهد شد که دارای مقادیر زیادی تخم انگل و سایر عوامل بیماریزا می باشد.

استفاده مجدد از فاضلاب و یا لجن حاصل از تصفیه فاضلاب

براساس رهنمود سازمان جهانی بهداشت فاضلاب تصفیه شده اگر قرار است بدون محدودیت برای کشاورزی استفاده گردد نباید بیش از یک تخم انگل به ازاء یک لیتر و بیش از 1000 کلیفرم مدفوعی در 100ml فاضلاب تصفیه شده داشته باشد. ضروری است که لجن تصفیه شده بیش از یک تخم انگل به ازاء هر کیلوگرم و بیش از 1000 کلیفرم مدفوعی به ازاء هر 100 گرم نداشته باشد. لجن مورد استفاده باید در داخل ترانشه های مخصوص پرگردد و سپس با خاک پوشانده شود.

5- گزینه های ممکن برای بیمارستانهایی که برنامه های محدودی را برای مدیریت فاضلاب خود دارند.

5-1- استفاده از لاگون

در مناطق و یا جاهایی که تنها یک بیمارستان ویا مرکز بهداشتی درمانی وجود دارد و نمی توان از تاسیسات تصفیه فاضلاب استفاده کرده استفاده از لاگون حداقل کاری است که می توان برای تصفیه فاضلاب انجام داد.

این سیستم باید حداقل دارای دو لاگون متوالی باشد تاسطح تصفیه را در حد قابل قبول فراهم کند. به دنبال لاگون می توان از فرآیند تصفیه در زمین وظرفیت صاف سازی خاک استفاده کرد. در صورتی که بیمارستان زمین کافی برای احداث لاگون نداشته باشد و همچین هزینه لازم برای تهیه سیستم تصفیه فشرده وجود نداشته باشد راه حل امنی برای دفع فاضلاب وجود نخواهد داشت.

5-2- حداقل نیازمندی های مربوط به ایمنی

برای مراکز بهداشتی درمانی و بیمارستان هایی که برنامه های مدیریتی محدودی برای فاضلاب خود دارند و توانایی تصفیه فاضلاب خروجی از تاسیسات خود را ندارند اقدامات زیر باید جهت کاهش خطرات بهداشتی انجام گیرد.

·        بیماران با عفونت های روده ای باید در بخش های مجزا نگهداری شوند و زایدات ناشی از آنها به طور جداگانه جمع آوری گردد و سپس با استفاده موادشیمیایی قوی گندزدایی گردد. این عمل به وی‍ه در ارتباط با همه گیری و با بسیار مهم می باشد.

·        هیچ نوع ماده شیمیایی و دارویی نباید داخل شبکه های جمع آوری فاضلاب تخلیه گردد.

·        لجن حاصل از تصفیه فاضلاب بیمارستان باید کاملا آب زدایی شده و توسط بسترهای لجن خشک کن طبیعی خشک گردد و با استفاده از مواد شیمیایی گندزدایی گردد گندزدایی می تواند با هیپوکلریت سدیم،گاز کلر و ترجیحا با دی اکسید کلر انجام گیرد .

·        لجن حاصل از بیمارستان هرگز نبایدبه منابع آب طبیعی که برای آبیاری مزارع طیفی و سبزی یا به عنوان منبع تامین آب و یا برای اهداف تفریحی استفاده می شود، تخلیه گردد.

·        بیمارستان های و مراکز بهداشتی درمانی کوچک که برنامه های مدیریتی محدودی دارند احتمالا فاضلاب خود را در داخل محیط تخلیه خواهند کرد در این شرایط راه حل قابل قبول استفاده از صاف سازی طبیعی از میان خاک نفوذ پذیر چاه جاذب می باشد. اما باید توجه داشت که این کار باید در بیرون از حوضه آبریز سفره زیر زمینی مورد استفاده برای تامین آب انجام گیرد.

5-3- بهسازی

در بسیاری از بیمارستانها و مراکز بهداشتی درمانی موجود در کشورهای در حال توسعه بیماران به امکانات بهسازی دسترسی ندارند. زایدات معمولا وارد محیط می گردد و سبب ایجاد بیماریهای عفونی و غیر عفونی در بین مردم می گردد. فضولات دفعی انسانی یکی از مهمترین عوامل انتقال دهنده و بیماریهای مسری می باشد، این امر در مورد فضولات ناشی از بیماران بستری شده در بیمارستان که حامل غلظت های بالاتری از عوامل بیماریزا هستند، بیشتر اهمیت دارد.

این موضوع اهمیت فراهم کردن امکانات و تاسیسات لازم بهداشتی برای دسترسی مردم به آنها را بیشتر نمایان می کند. مسیر های انتقال عوامل عفونی از راه مدفوعی – دهانی و همچنین از طریق تماس با پوست و موارد مشابه است که جهت جلوگیری از گسترش عوامل عفونی در میان مردم باید کاملا قطع گردند.

در حالت ایده آل این مراکز بهداشتی درمانی باید به شبکه های جمع آوری فاضلاب متصل باشند. در جاهایی که این امکانات وجود ندارد باید اقدامات لازم جهت بهسازی محیط انجام گیرد. در بیمارستان های صحرایی که به طور موقت در زمان شیوع بیماریهای همه گیر احداث می گردند گزینه استفاده از توالت های شیمیایی نیز باید مد نظر قرار گیرد.

علاوه بر سرویس های بهداشتی، امکانات لازم جهت شستشوی آسان با آب گرم وصابون باید در دسترس بیماران، کارکنان و ملاقات کنندگان باشد تا شیوع بیماری از طریق بهداشتی درمانی بیمارستان به حداقل برسد